1. حقوق آثار ادبی و هنری چیست؟
حقوق آثار ادبی و هنری، که به آن حقوق مالکیت معنوی یاکپی رایت می گویند، شامل حقوقی می شودکه مطابق قانون حمایت از حقوق آثار در ایران ، برای پدید آورنده یک اثر ادبی، هنری یا سینمایی، درنظر گرفته شده است. از طریق اعطای حقوق معنوی و مادی به وی اختیار می دهد تا تکثیر و عرضه اثر خود را کنترل کرده و بهره برداری و استفاده از اثرش توسط دیگران را محدود نموده یا مطابق قرارداد اجازه دهد.
2. چه آثاری مورد حمایت قوانین حقوق مولف قرار دارند؟
قوانین حمایت از مولف طیف گسترده ای از آثار ادبی و هنری را مورد حمایت قرار می دهند از قبیل کتاب، رساله، جزوه، نقشه، شعر، ترانه، اثر سینمایی، اثر موسیقی، اثر معماری، نقاشی، طراحی، اثر عکاسی، هنرهای دستی، طرح فرش و گلیم، مجسمه، نمایشنامه و فیلمنامه، رقص و پانتومیم و...است.
3. آیا کپی رایت از ایده ها، روش ها و نظریات و افکار حمایت میکند؟
خیر، کپی رایت فقط از بیان ایده و فکر، حمایت می کند. بنابراین ایده ها، افکار محض، روشها و نظریات هرچند هم ارزشمند باشند تا زمانی که بیان نشده باشند از حیطه حمایت قوانین کپی رایت خارج اند. (قوانین، از شکلی که افکار و ایده ها در آن بیان می شوند حمایت می کند و خود افکار قابل حمایت نمی باشند.)
4. شرط حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران چیست؟
اثری قابل حمایت است که اصیل باشد. اصالت یعنی اثر باید ناشی از اندیشه، احساسات و تلاش فکری شخص پدیدآونده باشد و به عبارت دیگر شخصیت پدیدآورنده در اثرش نمودار باشد. بنابراین اثری که تقلید و کپی برداری از آثار دیگران یا تقلید محض از آنها باشد نمی تواند واجد حق کپی رایت گردد.
یکی دیگر از شروط اعطای حقوق مادی به پدیدآورنده، انتشار اثر برای اولین بار در ایران می باشد.
5. پدیدآورنده اثر از چه حقوقی برخوردار است ؟
پدیدآورنده اثر ادبی یا هنری دارای دو قسم حق می باشد که جنبه انحصاری دارند: حقوق مادی(به طور کلی شامل بهره برداری های مالی و اقتصادی از اثر) و حقوق معنوی( شامل حقوق مرتبط با شخصیت پدیدآورنده مانند حق بر نام و عنوان اثر).
6. اجازه نامه حقوقی اثر چیست؟
اجازه نامه های حقوقی به دلیل جلوگیری از سوء استفاده از حق مالکیت معنوی پدید آورنده اثر توسط ناشر و یا دیگران اخذ می شود.
روش انعقاد قرارداد اجازه نامه به صورت قراردادی فی ما بین پدید آورنده و ناشر است که در آن یا حقوق مالکیت معنوی اثر به ناشر واگذار می شود یا اینکه طبق شرایط دیگری که مقرر می شود، بهره برداری از این اثر توسط ناشر و یا دیگران از نظر پدیدآورنده بلامانع است.
6. آیا ترجمه و اقتباس نیز توسط قانون حمایت میشود؟
بله. ترجمه ها، اقتباس ها، تغییر و اصلاح سایر آثار ادبی و هنری، با حفظ حقوق پدیدآورندگان آثار اصلی و عدم لطمه به آن مورد حمایت قانون قرار دارند.
7. آیا اثر ادبی و هنری برای حمایت نیازمند ثبت است؟
آثار ادبی و هنری به محض ایجاد و خلق به خودی خود تحت حمایت قانون قرار می گیرد و حمایت از آن مشروط به ثبت یا تشریفات دیگری نمی باشد. ثبت اثر امری اختیاری است و پدیدآورنده می تواند اثر خود را در ایران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ثبت برساند. فایده ثبت اثر اینست که پدیدآورنده برای اثبات مالکیت خود در دادگاه با ارائه گواهی ثبت از ارائه دلیل دیگری بی نیاز می گردد.
8. مدت حمایت از حقوق پدیدآورنده چقدر است؟
حقوق معنوی پدیدآورنده دائمی است ولی حقوق مادی، مطابق قانون حمایت از مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 اثر ادبی و هنری به مدت عمر پدیدآورنده به اضافه 30 سال از زمان فوت وی بود که این مدت در سال 1389 به موجب مصوبه مجلس شورای اسلامی با اصلاح ماده 12 قانون، به 50 سال افزایش یافت. این مدت در آثار سینمایی، عکاسی و اثر متعلق به شخص حقوقی 30 سال می باشد.
9. آیا حقوق پدیدآورنده قابل انتقال به دیگری است؟
حقوق معنوی قابل انتقال به دیگری نیست اما پدیدآورنده می تواند هر یک از حقوق مادی خود را به دیگری منتقل کرده یا اجازه استفاده از آن را به موجب قرارداد اعطا نماید.
10. چگونه می توان از حقوق آثار ادبی و هنری در سایر کشورها بهره مند شد؟
ایران تاکنون به عضویت معاهده های بین المللی حق مولف از جمله معاهده برن(1886)، معاهده حق مولف وایپو(1996)، معاهده رم(1961) و سایر معاهدههای بین المللی مرتبط با حق مولف و حقوق مرتبط با آن در نیامده است. بنابراین همانطور که پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری سایر کشورها از حقوق مادی اثر خود در داخل ایران برخوردار نیستند پدیدآورندگان آثار انتشار یافته در ایران نیز نمیتوانند حقوق خود را در سایر کشورها مطالبه نمایند. به دلیل عدم الحاق ایران به معاهده برن، سایر کشورها الزامی به رعایت حقوق پدیدآورندگان ایرانی ندارند. در برخی موارد پدیدآورنده میتواند از طریق ثبت اثر خود یا رعایت برخی تشریفات وفق قوانین حقوق مولفان سایر کشورها، از حمایت قانونی نسبت به اثرش در آن کشورها بهره مند گردد.
11. حقوق مرتبط با کپی رایت کداماند؟
حقوق مرنبط با کپی رایت حقوق افرادی را در بر می گیرد که فعالیتشان دارای اصالت و خلاقیت کافی برای کسب حمایت به عنوان آثار ادبی و هنری نمی باشد ولی آنها به انتشار آثار ادبی و هنری پدیدآورندگان یاری می رسانند. حقوق مرتبط شامل حقوق هنرمندان مجری، تولیدکنندگان برنامه های صوتی و تصویری و سازمانهای پخش رادیویی و تلویزیونی میباشد. این حقوق در اغلب کشورها تحت قوانین حقوق مرتبط حمایت میشود.
12. آیا نرم افزارهای رایانه ای تحت حمایت قوانین حقوق مولف قرار دارند؟
نرم افزارهای رایانه ای در ایران مطابق قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای(1379) و آیین نامه آن مورد حمایت قرار گرفته است. این قانون حقوق معنوی و مادی شامل حق نشر، عرضه، اجرا و بهره برداری از آن را به پدیدآورنده آن داده است. نرم افزار رایانه ای ممکن است از لحاظ فنی دارای شرایط اختراع بوده و بتواند به عنوان اختراع ثبت گردد.
13. آیا آثار ادبی و هنری و حقوق مرتبط در اینترنت قابل حمایت اند؟
آثار ادبی و هنری و حقوق مرتبط در ایران مطابق قانون تجارت الکترونیکی در محیط اینترنت نیز مورد حمایت قرار گرفته است. بنابراین انجام هر یک از اعمال ذکر شده بدون اجازه پدیدآورنده توسط دیگران نقض اثر بوده و تعقیب کیفری و حقوقی را به دنبال دارد.
14. آیا می توانم علیه نقض کننده حقوق اثر ادبی یا هنری ام در دادگاه اقامه دعوی کنم؟
بله. درصورتی که پدیدآورنده یا مالک قانونی امتیاز یک اثر ادبی یا هنری هستید و شخص دیگری از اثر شما بدون اجازه استفاده کرده و دست کم یکی از حقوق مادی یا معنوی را نقض کرده می توانید با استناد به قوانین حمایت از مولف، فرد متجاوز را در دادگاه حقوقی و کیفری تعقیب کنید.
15. در چه مواردی می توان از اثری بدون رضایت پدیدآورنده آن استفاده کرد؟
آثار ادبی و هنری در مواردی بدون رضایت و به طور رایگان قابل استفاده برای سایرین است. این موارد در قانون ایران شامل: 1. نقل قول از آثار با ذکر نام پدیدآورنده 2. استفاده شخصی و بدون هدف تجاری 3. تکثیر از اثر توسط کتابخانه های عمومی و موسسات علمی و آموزشی، می باشد.
16. چه قوانینی در ایران برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری وجود دارد؟
قوانین فعلی که مقررات حمایت از پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری را مقرر نموده اند، عبارت است از:
قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان(1348) و اصلاحیه ماده 12 آن مورخ 31/5/89.
آیین نامه اجرایی ماده 21 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان(1350).
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی.